Dziewin

Kościół p.w. św. Piotra i Pawła

Historia
Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Dziewinie (do 1945 r. - Dieban) po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych jako parafialny w 1284 roku. Obecna budowla gotycka wzniesiona została w XIV w. (lub ok. 1500 r.), wieżę dobudowano w końcu XVI wieku. Kościół restaurowany był w XVII w., uszkodzony w 1945 r., a następnie odbudowany w 1947 i 1963 roku. Od czasów reformacji do 1945 r. pełnił funkcję świątyni ewangelickiej.

Opis
Kościół w Dziewinie położony jest w środkowej części wsi, wśród zabudowy wiejskiej i dawnej dworskiej, w rozwidleniu dróg. Otoczony cmentarzem na planie wieloboku, od strony drogi wiejskiej oddzielony odcinkiem kamiennego muru. Jest to budowla orientowana, murowana, z wieżą od zach., trójbocznie zamkniętym prezbiterium i zakrystią dobudowaną od północy. Korpus kościoła i wieża oskarpowane. Nawa, wieża i prezbiterium nakryte dachami dwuspadowymi; szczyty wieży o wolutowo opracowanych krawędziach. Wnętrze jednonawowe.

Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła:
Ołtarz główny, manierystyczny, z 1660 roku. Ambona, renesansowa, z 1595 roku. Sakramentarium, późnogotyckie. Chrzcielnica z pocz. XVI wieku. Zespół nagrobków figuralnych i inskrypcyjnych członków rodzin von Kanitzów i von Schweinitzów z XVI-XIX wieku.
Oprac. Bogna Oszczanowska

• Tekst pochodzi z portalu Zabytek.Pl

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1538. Ligemot, Frau Catharina.
• 1593. Kanitz, Wolfv., auf Dieban.
• 1596. Karnitz, Frdr. v., und Frau Leonore, gb. v. Kanitz.
• 1596. Karnitz, Leonore, gb. Kanitz, gst. 1600.
• 1596. Karnitz, Sigm. v., auf Dieban.
• 1596. Karnitz, Anna, gb. Rothkirch, gst. 1608.
• 1596. Karnitz, Frdr. v., auf Dieban.
• 1596. Karnitz, Sigm, v., und Frau:,
• 1608. Kanitz, Anna, gb. Rothkirch.
• 1615. Kanitz, Leonore v., gb. Kanitz.
• 1650. Muschelnitz, Frdr. v., auf Dieban.
• 1655. Güssanes, C. Fr., Pastor.
• 1663. Pauerbecher, Joh., Weingärtner.
• 1679. Titius, Christ, Jüngling.
• 1686. Schweinitz, Heinr, v., und Krain etc.
• 1691. Titius, Christian, Pastor.
• 1696. Jarnitz, Jungfr. Barb. v.
• 1698. Titius, Caspar, Kind.
• 1701. Titze, Juliane, gb. Lange.
• 1712. Lüttwitz, Maria, F'räul. v.
• 1713. Mutschelnitz, L. Chr. v., gb. v. Schweinitz.
• 1718. Titius, Frdr. Eleo., Kind.
• 1721. Muschelnitz, H. Frdr., u. Frau:
• 1721. Muschelnitz, Sus. Marg., gb, v. Schweinitz, gst. 1717.
• 1725. Schweinitz u. Krain, Hanss v.
• 1728. Titius, Caspar, Pastor.
• 1750. Sammler, Sigm., Pastor.
• 1799. Stein, Frdr., Lehrer.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Grabstein mit Minuskelinschrift: Anno 1538 ist gestorbe die edle fraw katherina sigmot kanicz elich geal . . . (eine Langseite verdeckt).
• Grabsteine mit den Figuren der Verstorbenen in Lebensgröße für
  1) Herrn Sigismund von Kanitz auf Dieban + 1596.
  2) Herrn Friedrich von Kanitz auf Dieban, Samitz und Großburg + 1596.
  3) Herrn Wolff von Kanitz + 1598.
  4) Frau Anna geborene Rotkirch aus dem Hause Winzenberg, Hausfrau des unter 1) Genannten, + 1608.
  5) Leonora geborene Kanitzin, Hausfrau des unter 4) Genannten.
• Epitaph, Wandaufbau nach der Grundform aus Sandstein von schönen Verhältnissen, farbig bemalt und vergoldet. Das Mittelfeld enthält ein Relief, die Auferstehung darstellend; auf dem Unterbau kniet die Familie der Verstorbenen. Errichtet für Sigismund Kanitz und seine Hausfrau. Vgl. Grabsteine 1) und 4).
• Epitaph aus Sandstein nach der Grundform, farbig gehalten; Inschrift übertüncht. Um 1600.

Płyta nagrobna Sigmunda von Kanitz † 1596

Płyta nagrobna Sigmunda von Kanitz, pana na Dziewinie, zmarłego 6 sierpnia 1596 roku. Niestety, wszystkie znajdujące się prawie obok siebie płyty są pozasłaniane różnymi sprzętami, dlatego nie udało się zrobić całościowego zdjęcia oraz dokonać pełnego odczytu inskrypcji.

Płyta nagrobna Anny von Kanitz † 1608

               

Płyta nagrobna Anny von Kanitz zd. von Rothkirch, żony Sigmynda von Kanitz, zmarłej w 1608 roku w wieku 60 lat.

Płyta nagrobna Friedricha von Kanitz † 1596

Płyta nagrobna Friedricha von Kanitz, pana na Dziewinie, Zamienicach i Borku, zmarłego 6 maja 1596 roku.

Płyta nagrobna Leonory von Kanitz † 1615

Płyta nagrobna Leonory von Kanitz, zd. von Kanitz, żony Friedricha von Kanitz, zmarłej 9 lipca 1615 roku.

Płyta nagrobna Wolfa von Kanitz † 1596

Płyta nagrobna Wolfa von Kanitz, pana na Dziewinie, zmarłego 5 maja 1598 roku.

Epitafia

               

               

Epitafia, znajdujące się na ścianach zewnętrznych kościoła.

Epitafium Evy Titze † 1701

Epitafium Evy Justiny Titze zd. Lange, urodzonej 2 kwietnia 1674 roku, a zmarłej 17 września 1701 roku.

Epitafium Caspara Titiusa † 1698

Epitafium Caspara Titius, syna Evy Justiny Titius zd. Lange, zmarłego 27 lipca 1698 roku mającego zaledwie 2 lata, 48 tygodni i 5 dni.

Epitafium Carola Güssaues † 1655

Epitafium Carola Friderica Güssaues, syna tutejszego pastora Carola Friderica Güssaues oraz jego żony Anny Cathariny zd. Cutter, zmarłego 6 maja 1655 roku mając zaledwie 3 lata, 9 tygodni i 3 dni.

Epitafium Christiana Titiusa † 1679

Epitafium Christiana Titiusa, syna Christiana Titiusa oraz Elisabeth zd. Schroer, zmarłego 25 listopada 1679 roku w wieku 19 lat.

Epitafium Frideriki Titius † 1718

Epitafium Frideriki Eleonory Titius, córki Caspara Titiusa i Christiane Rosiny zd. Tichlin, zmarłego 6 września 1718 roku.

Epitafium Caspara Titiusa † 1728

Epitafium tutejszego pastora Caspara Titiusa, urodzonego 19 sierpnia 1663 roku, a zmarłego 14 lutego 1728 roku w wieku 64 lat.
Na płycie jest pomyłka, bowiem jako dzienną datę urodzin wyryto 39 sierpień.

Epitafium Christiana Titiusa i jego żony Elisabeth

Podwójne epitafium tutejszego pastora Christiana Titiusa, zmarłego 7 sierpnia w wieku 64 lata oraz jego żony Elisabeth zd. Schroer, zmarłej 1 maja 1691 roku w wieku 59 lat.
Płyta epitafijna posklejana jest z kilku części, ponadto mocno zwietrzała a prawa strona jest częściowo zakryta rynną.

Epitafium Barbary von Jornitz † 1696

Epitafium Barbary von Jornitz, urodzonej 8 października 1612 roku, a zmarłej 15 października 1696 roku w wieku 84 lat.

Epitafium Siegismunda Sammlera † 1750

Epitafium Siegismunda Sammlera, będącego 22 lata pastorem w Dziewinie, urodzonego 6 grudnia 1689 roku, a zmarłego 23 września 1750 roku. W dniu 19 maja 1729 roku zawarł związek małżeński z Anną Christiną Schatte.

Epitafium Marii von Lüttwitz † 1712

Epitafium Marii zd. von Lüttwitz, urodzonej 22 czerwca 1625 roku, a zmarłej 25 listopada 1712 roku w wieku 87 lat, 5 miesięcy i 3 dni.

Epitafium Johannesa Pauerbechera † 1663

Epitafium Johannesa Pauerbechera, zmarłego 20 kwietnia 1663 roku w wieku 64 lat.
Dolna część płyty epitafijnej mocno zwietrzała.

Lapidarium

               

Lapidarium utworzone na części dawnego cmentarza z płyt nagrobnych mieszkańców Dieban.

Nagrobek Georga Steina † 1799

Nagrobek tutejszego organisty i nauczyciela Georga Friedricha Steina, urodzonego 20 września 1743 roku, a zmarłego 8 marca 1799 roku.

Nagrobek Anny Weidner † 1851

Nagrobek Anny Marii Weidner zd. König, urodzonej w 1778 roku, a zmarłej 24 grudnia 1851 roku.

Nagrobek Marie Walczak † 1940

Nagrobek Marie Walczak zd. Raczak, urodzonej 2 listopada 1887 roku, a zmarłej 4 lipca 1940 roku.

Nagrobek Hermanna Kohlmanna i jego żony Anny

Nagrobek Hermanna Kohlmanna, urodzonego 23 kwietnia 1865 roku, a zmarłego 14 lutego 1929 roku oraz jego żony Anny Kohlmann zd. Raisch, urodzonej 9 sierpnia 1853 roku, a zmarłej 7 kwietnia 1923 roku.

Grobowiec Zachariasa Gerharda

Omszały grobowiec z bardzo nieczytelną inskrypcją, z której udało mi się odczytać jedynie Zacharias Gerhard.

Płytka nagrobna Waltera Lehmanna † 1896

Płytka nagrobna Waltera Lehmanna, urodzonego 3 października 1846 roku, a zmarłego 19 października 1896 roku.

Płytka nagrobna Wolhelma Traugotta † 1853

Płytka nagrobna pastora emeryta w Dziewinie Wilhelma Traugotta, urodzonego 29 września 1784 roku, a zmarłego 29 czerwcax 1853 roku.

Dwór

Na początek historia miejscowości:
Miejscowość wzmiankowana w 1511 roku jako Dieben. W Dziewinie znajdował się książęcy zamek myśliwski. Miejscowość należała m.in. do rodów von Kanitz, von Mühlheim, von Kreiselwitz, von Motschelnitz, von Schweinitz. W 1787 roku w miejscowości wzmiankowano stary pański dwór i dwa folwarki. W 1798 roku utworzono majorat Dziewin. W 1830 roku jego właścicielem był hrabia von Schweinitz. W miejscowości wzmiankowano pałac i dwa folwarki. Identyczne informacje można znaleźć w opisie Dziewina w źródle z 1845 roku. W 1857 roku jako właściciela majoratu Dziewin wymieniono Hansa Juliusa hrabiego von Schweinitz. Porucznik hrabia Hans Julius von Schweinitz und Crayn baron von Kauder wzmiankowano był w księgach adresowych w Dziewinie przynajmniej do 1872 roku. W 1894 roku fideikomis należał już do hrabiego Eberhard von Schweinitz und Krain, mieszkającego w rezydencji w Dziewinie. W tym czasie sam majątek w Dziewinie liczył 730ha. Eberhard hrabia von Schweinitz und Crain baron von Kauder wzmiankowany był także w księgach adresowych do 1912 roku. W 1912 roku funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku liczącego 2298ha był Erich hrabia von Schweinitz und Krain, który także dzierżawił włości Dziewin (730ha). Według księgi adresowej z 1937 roku Erich hrabia von Schweinitz und Krain, baron von Kauder był już właścicielem dóbr Dziewin i mieszkał w pałacu (auf Dieban). Należące do niego włości liczyły 843ha, w tym Dziewin 500ha (m.in. 9ha ogrodu i 11ha stawów). Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Zabudowania folwarczne i rezydencję przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Ścinawie (oddział Dłużyce). Pałac został prawdopodobnie nieco uszkodzony w końcowej fazie działań wojennych. Po 1945 roku przynajmniej w części budynku urządzono mieszkania pracowników gospodarstwa rolnego. W 1959 roku stan zachowania obiektu określano na 80%. W kolejnej dekadzie XX wieku pałac został opuszczony przez mieszkańców. W 1969 roku w zdewastowanym zabytku zalecono wykonanie remontu zabezpieczającego. Niestety do upadku Państwowego Gospodarstwa Rolnego w latach 90. XX wieku remont nie został wykonany. Przejęcie pałacu przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa nie poprawiło jego losu. W 1997 roku zabytek oddano w dzierżawę, a po 1998 roku został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Kolejni właściciele nie podjęli trudu prac remontowych. Po półwieczu zaniedbań na początku XXI wieku zawaliła się pierwsza część dachu i dwa renesansowe szczyty. W 2006 roku zawaleniu uległ kolejny fragment zadaszenia i najwyższy szczyt. W kolejnych latach miały miejsce następne katastrofy budowlane. Obecnie pałac nadal niszczeje, porzucony przez właściciela i zapomniany przez służby konserwatorskie oraz władze samorządowe.

               

               

A teraz historia dworu:
Rezydencja została wzniesiona w latach 1558-1566 z inicjatywy Friedricha von Kanitz. Pierwotnie składała się z dwóch skrzydeł. W 1580 roku dobudowano trzecie skrzydło i dwór uzyskał plan zbliżony do litery „U”. Kolejna rozbudowa siedziby miała miejsce w 1700 roku. W latach 1860-1889 rezydencja przeszła gruntowną renowację. Po 1945 roku nie prowadzono w zabytku prac remontowych. Pałac murowany z kamienia i cegły, potynkowany, obecnie czteroskrzydłowy, zbudowany na nieregularnym planie. Część renesansowa trzyskrzydłowa. Skrzydła dwukondygnacyjne, dodatkowe kondygnacje znajdowały się w poddaszu, które nakrywały wysokie dachy dwuspadowe zakończone szczytami. Czwarte barokowe skrzydło również dwukondygnacyjne, nakryte dachem trzyspadowym. Do dziś zachowały się ozdobne obramienia okienne i portale z tablicami inskrypcyjnymi. Niestety w ostatnich dwóch dekadach katastrofy budowlane doprowadziły do zawalenia dachów i wszystkich najcenniejszych szczytów. Właściwie do dziś przetrwały tylko ściany obwodowe i część ścian działowych budynku. Wnętrza były jedno- i dwutraktowe. W pojedynczych salach parteru można odnaleźć sklepienia kolebkowe z lunetami i sklepienia krzyżowe.
Na północ od rezydencji pozostałości rozpadających się zabudowań pofolwarcznych. Jedynie dwa zabudowania są zadbane i użytkowane. Od południa do zabytku przylega zaniedbany park.

• Tekst pochodzi z portalu Pałace Śląska

Kilka słów ode mnie. Otóż dwór ten posiadał 11 wspaniałych renesansowych szczytów oraz kilka portali. Na portalu głównym obok herbów rodzin von Kanitz, von Niebelschütz, von Glaubitz oraz von Kreckwitz znajduje się inskrypcja fundacyjna: "DIS HAVS IST ANGEFANGEN VND GEBAVET DVRCH DIE EDLEN ERENVESTEN LASSEL SIGMVNDT VND WOLF KANICZER VNGESVNDERTE GEBRVEDER ZVE DIEBEN 15 VND IM 58 IOR GOT GEBE VNS VNSERN NOCEKOMLIGEN SEINEN REICHEN SEGEN ALHIE ZEITHLICH VND DORT EWIGLICH AMEN GOTTES WORT BLEIBT EW." "Ten dom jest zaczęty i wybudowany przez szlachetnych czcigodnych Lassla (Władysława), Sigmundta i Wolfa Kaniczów, nierozłącznych braci z Dziewina, w 1558. Bóg da nam i naszym potomkom swoje bogate błogosławieństwo doczesne i wieczne." Na portalu mniejszym, jedynie z herbem rodziny von Kanitz jest kolejna inskrypcja: "Wo gott der Herr zum haus nicht gibt seine gunst, So arbeit Iderman umb sonst. Lassel und Wolff von Kanitz ungesonderten Gebrueder 1566." Trzeci przepiękny portal powstał w 1700 roku, kiedy to dwór został po raz kolejny rozbudowany, tym razem przez Hansa Friedricha von Mötschelnitz. I tu umieszczono inskrypcję: "Nichtzu pracht, nicht vor lust, noch immer hir zu kleben — wird durch den Neuen Bau erweitert dieser orth — man sucht bequämigkeit (!) u. trägt die wohnung fort — zum zeugnüß, das wir hir als Pilgers Leuthe leben. Ao 1700."